Drenthe was nooit rijk aan adellijke behuizingen. Halverwege de 17de eeuw telde het slechts één kasteel en achttien onversterkte havezaten. Vijf daarvan lagen in de buurt van het dorp Dwingeloo. Daarvan is Oldengaerde het enige overgebleven exemplaar.

Zaalhuis

Het huidige uiterlijk is het resultaat van diverse verbouwingen vanaf de 17de eeuw tot en met de 19de eeuw. Overblijfselen van een laat-middeleeuws zaalhuis kunnen mogelijk nog aanwezig zijn achter historisch behang, stuklagen en verlaagde plafonds. Buiten is er niets meer van te zien.

Vingboonsstijl 

Het meest besproken onderdeel van het huis is wel de karakteristieke voorgevel. Deze is opgetrokken in de vroeg-classicistische pilaster- of Vingboonsstijl (genoemd naar de architect Philips Vingboons). Deze stijl was populair tussen ca. 1640 en 1675 en kenmerkt zich onder meer door het gebruik van pilasters met kapitelen, ornamenten als guirlandes (of festoenen)en toepassing van de halsgevel. Al deze elementen waren oorspronkelijk bij Oldengaerde aanwezig.

Na 1675 kwam een strakkere vorm van het classicisme in zwang, die rond 1700 geleidelijk overging in de nog statigere Lodewijk XIV-stijl. Deze ontwikkeling vond plaats in zowel de steden als op het platteland. Desondanks is altijd aangenomen dat de voorgevel van Oldengaerde nog in 1717 in de ouderwetse Vingboonsstijl tot stand kwam. Dit vanwege de jaartalsteentjes met 'anno 1717' die in de voorgevel prijken. Door de ogenschijnlijk weinig harmonische toepassing van de natuurstenen ornamenten, deed bovendien het verhaal de ronde dat de toenmalige eigenaar, Cornelis van Dongen jr, gebruik zou hebben gemaakt van tweedehands bouwmaterialen voor zijn historiserende gevel.

Twijfels over bouwjaar 1717

Al bij het eerste onderzoek, een interieuronderzoek van de entreeruimte, rezen grote twijfels over deze lezing.  Allerlei onregelmatigheden in het metselwerk, onder meer in de gevelvlakken waarin zich de jaartalstenen bevinden, leken te wijzen op ingrijpende verbouwingen. Ook bepaalde stijlkenmerken in het interieur deden een hogere leeftijd van het voorhuis vermoeden.

Bewijs voor grote aanpassingen

Bij de restauratie van de voorgevel deed zich een unieke kans voor om te bekijken of delen van de gevel inderdaad werden aangepast. Dit bleek zeer duidelijk het geval. Vrijwel al het muurwerk onder, boven en tussen de raamvensters werd vervangen en hetzelfde geldt voor het metselwerk rond de jaartalstenen. Die zijn dus hoogstwaarschijnlijk pas later in de gevel geplaatst.

Aan de hand van allerlei aanwijzingen kon worden uitgemaakt dat de voorgevel - en overigens de hele voorste beuk van het huis-  waarschijnlijk tot stand kwam rond 1665. De toenmalige eigenaar, Cornelis van Dongen sr. nam zeker geen genoegen met een allegaartje aan tweedehands materialen maar liet zijn voorgevel optrekken volgens een harmonieus ontwerp dat paste bij zijn hoge status. Vermoedelijk werd het gemaakt en uitgevoerd door vaklieden uit Zwolle, in de omgeving waarvan Van Dongen eerder woonde.

N. B. Oldengaerde wordt momenteel vanbinnen gerestaureerd. Daarbij komen tal van nieuwe gegevens naar boven, die overigens de hogere ouderdom van de voorgevel bevestigen. De eindrapportage is nog niet klaar. Voorlopig moet u het dus nog even doen met de twee eerdere rapportages hieronder.